„Moja książka nie jest o umieraniu i śmierci; to książka o życiu. W perspektywie eko-nekro, którą tam proponuję, śmierć́ jest tylko formą życia. Interesuje mnie nie tyle umieranie, ile czerpanie życia z tego, co uważa się za martwe. Interesuje mnie nekrowitalizm” – mówiła Ewa Domańska w 2017 o swojej książce Nekros. Kilka lat później ukazała się książka Vinciane Despret Wszystko dla naszych zmarłych. Opowieści tych, co zostają, która stała się bezpośrednią inspiracją dla tematu panelu. Filozofka pisze w niej, że zmarli domagają się od żywych Latourowskiego „ustanowienia”. Czy chcą czegoś od humanistów? Jak odczytywać to wezwanie?

Różnice w sądach na temat zmarłych, jakie prezentują zaproszeni goście – Olga Tokarczuk, Ewa Domańska, Dariusz Czaja – są pochodnymi koncepcji życia, człowieczeństwa i roli, jaką pełni w ich określeniu kultura. Wszystkie z nich można określić jednak jako etyczne, niedualistyczne, postoświeceniowe. Ramy tematyczne spotkania wyznacza pytanie, jaką rolę w ustanowieniu zmarłych odgrywa dyskurs, narracja, opowieść, literatura, tekst naukowy rozumiany także jako artefakt literacki. Czy literatura wyprzedziła to, co rozpoznaje się w naukach humanistycznych (np. tzw. zwrot forensyczny włączający metody kryminalistyki do humanistyki)?

Jakie są figury zmarłych, pod którymi pojawiają się oni w świecie dyskursu? Twarze, ciała, martwe szczątki, kości… Słowa te odsyłają do innych sposobów myślenia o zmarłych. Czy dziś – wkraczając w humanistyką środowiskową – przeszliśmy od „twarzy” do „kości”? W Anglii Prowadź swój pług przez kości umarłych funkcjonuje powszechnie pod skróconym tytułem „Kości”, the Bones. „Przyszłość jest w kościach” – podkreśla słowa Edwarda H. Carra Ewa Domańska. Kości jako koniec i początek, śmierć i przyszłość. Czy jednak zmarły w postaci kości lub szczątków może zostać ustanowiony?

Co dzieje się, gdy uczeni wykorzystują literaturę w funkcjach epistemologiczno-ontologicznych, jak uczynił to Dariusz Czaja ze zbiorem szklanych portretów wykonanych przez Stefanię Gurdową, dając zmarłym głos tj. wiersze amerykańskiego poety Edgara Lee Mastersa (zob. Pamięć i szkło. Archiwum martwych twarzy, „Konteksty” 2020, nr 1–2). Czy humanista jest/powinien stać się medium? Jakie jest właściwe środowisko dla zmarłych, byśmy mogli z nimi dobrze funkcjonować, współpracować? Wydaje się, że może nim być współczesna humanistyka, zwłaszcza ta, która powstaje w szczególnych miejscach. Olga Tokarczuk powtarza, że gdy przeprowadziła się na Dolny Śląsk, to, co umarłe, zaczęło do niej szeptać, weszła w stan nawiedzenia – to duch zmarłej kazał jej pisać, mówił jej rzeczy, które ma zapisać.

Humaniści muszą odpowiadać zmarłym. Podczas spotkania będziemy się zastanawiać, jak to robić i po co.